cykl: Piękno codzienności. Kobiety tworzą przestrzeń by Magdalena Penther
Z ogromną przyjemnością zapraszam na cykl artykułów poświęconych kobietom projektującym i przestrzeniom, które one tworzą. Od wielu lat zajmuję się projektowaniem wnętrz, a niedawno zaczęłam również pisać o architekturze. W trakcie moich badań zauważyłam, jak mało miejsca w historii architektury i designu poświęcono kobietom.
Świat, w którym żyjemy, jest w dużej mierze kształtowany przez niezauważalne kobiety, często bez naszej pełnej świadomości tego procesu. To kobiety, swoją codzienną twórczością i pracą, wpływają na estetykę i funkcjonalność naszego otoczenia, od wnętrz domów po przestrzenie publiczne.
Ten cykl powstał z głębokiej potrzeby przywrócenia kobietom należnego im miejsca w historii designu, architektury i myślenia o przestrzeni. Chcę pokazać, jak kobiety przekształcają otaczającą nas rzeczywistość, wprowadzając do niej piękno, funkcjonalność i innowacyjność.
W każdym artykule przybliżę sylwetki wybitnych projektantek i architektek, które swoim talentem i zaangażowaniem zmieniają świat. Przedstawię ich inspirujące historie, projekty oraz filozofie, które stoją za ich twórczością. Będę także omawiać, jak ich prace wpływają na nasze codzienne życie, w jaki sposób ich wizje i realizacje kształtują przestrzenie, w których żyjemy, pracujemy i odpoczywamy.
Celem tego cyklu jest nie tylko oddanie hołdu kobietom, które zasługują na uznanie, ale także zachęcenie do refleksji nad tym, jak różnorodne i inkluzywne podejście do projektowania może wzbogacić nasze otoczenie. Mam nadzieję, że te artykuły zainspirują i zachęcą do docenienia roli kobiet w kształtowaniu przestrzeni, w której żyjemy na co dzień.
W pierwszym artykule z serii poświęconej kobietom i projektowaniu przybliżam postać Julii Keilowej, której twórczość można podziwiać do końca wakacji w Muzeum Warszawy. Wystawa ta, poza pracami samej Keilowej, prezentuje także dzieła innych projektantek z jej epoki oraz nowoczesne projekty studentów Warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych i School of Form. Projekt młodych polskich projektantek Ewy Stecewicz i Lizy Nalewajko Tawerna Stołowa, sześciopoziomowa patera z wyjmowanymi miseczkami inspirowana naczyniami Julii Keilowej. zdobył właśnie główną nagrodę w konkursie NYCxDesign Awards 2024, odbywającego się co roku w ramach NYCxDesign, największego festiwalu designu w Nowym Jorku. Projekt ten powstał na zamówienie Muzeum Warszawy, na wystawę „Julia Keilowa. Projektantka” i można go na niej oglądać.
Ekspozycja przedstawia również rozwój emancypacji projektantek oraz wzrost znaczenia wzornictwa jako dziedziny artystycznej w Europie w pierwszych dekadach XX wieku. Ponadto, obok prac Julii Keilowej, widzowie będą mieli okazję podziwiać dzieła innych europejskich twórczyń, takie jak gwasze i tkaniny Soni Delaunay, porcelanę i szkło Jutty Siki, srebra Christy Ehrlich oraz metalowe przedmioty Sylvii Stave.
Przedmioty użytkowe, zaprojektowane przez Julię Keilową już w latach 30., zyskały tak wielką popularność, że nie tylko naśladowano jej styl, ale także podrabiano jej dzieła. W tamtych czasach sztuka miała pełnić rolę reprezentacyjną dla odradzającego się państwa polskiego, a prace artystki doskonale odpowiadały tym oczekiwaniom. Wystawiane na międzynarodowych ekspozycjach, polecane przez dyplomatów jako unikatowe upominki, a nawet jako nagrody dla sportowców, cieszyły się uznaniem i były traktowane jako prawdziwe arcydzieła tamtego okresu.
Równolegle do swojej działalności rzeźbiarskiej, Keilowa rozwijała właśnie ten drugi nurt twórczości, zajmując się projektowaniem naczyń z metalu. Wykorzystując zarówno tradycyjne metody rzemieślnicze, jak i projektując wzory do masowej produkcji, samodzielnie wytwarzała ze srebra tace, misy, popielniczki, puchary, sztućce, świeczniki i wazony. Ponadto zaprojektowała naczynia i zestawy stołowe dla producentów wyrobów platerowanych, takich jak Józef Fraget, Norblin, Buch i Werner, Bracia Henneberg. Jej portfolio zawierało około 400 różnych wzorów, które były masowo replikowane w różnych materiałach, w tym w srebrze, białym metalu i mosiądzu srebrzonym.
Julia Keilowa była mistrzynią w rozumieniu właściwości metalu, rozumiała różnicę między połyskiem a matowością i potrafiła wykorzystywać te cechy w swojej pracy. Znała sztukę gięcia, zwijania i łączenia metalu z innymi materiałami, takimi jak czernione drewno czy kość słoniowa. Jej talent był niezwykły, wspierany solidnym wykształceniem i inspiracją płynącą od wybitnych nauczycieli Warszawskiej Szkoły Sztuk Pięknych, która w międzywojennym okresie rozkwitła.
W procesie projektowania Keilowa często sięgała po proste, geometryczne kształty, takie jak kula, prostopadłościan czy stożek. Konsekwentne ich stosowanie sprawiało, że kształty jej przedmiotów wyraźnie odbiegały od powszechnie znanych wzorców, jakie kojarzą się na przykład z imbrykiem czy popielniczką. Ta konsekwencja w wykorzystywaniu geometrycznych form prowadziła do wyraźnej stylizacji przedmiotów i uzyskania efektów ozdobnych. Pomimo purystycznych kształtów naczyń, same przedmioty były wyjątkowo funkcjonalne.
Jeden z najbardziej znanych projektów Julii Keilowej to cukiernica „Kula”, wykonana około 1935 roku w zakładach Norblina. To starannie przemyślany projekt, który łączy w sobie statyczną formę z dynamicznym elementem. Z jednej strony prezentuje prostą bryłę geometryczną, z drugiej zaś przesunięty uchwyt, dodając elementu ruchu. Mimo swojej pozornej prostoty, technicznie było to zadanie niezwykle trudne do wykonania. Dziś ponowne stworzenie tego kształtu stanowi wyzwanie nawet dla doświadczonych rzemieślników.
Julia Keilowa, uzdolniona rzeźbiarka, urodziła się w Stryju na Ukrainie w rodzinie żydowskiej. Po ukończeniu gimnazjum w Wiedniu i Lwowie, podjęła studia filozoficzne na Uniwersytecie Lwowskim, by po roku przenieść się do Państwowej Szkoły Przemysłowej w tym samym mieście. Tam poszerzała swoje umiejętności w rzeźbie figuralnej, snycerstwie i rzeźbie w kamieniu. Niedługo potem przeniosła się na Górny Śląsk, związała się tam z Hutą Królewską, ale z powodu trudności ekonomicznych po przyłączeniu miasta do Polski w 1923 roku, przenieśli się z mężem do Warszawy. Kontynuowała swoje studia w Szkole Sztuk Pięknych, ucząc się od znakomitych artystów, związanych ze Spółdzielnią Artystów „Ład”. W latach 30. związana z Instytutem Propagandy Sztuki, a jej dzieła regularnie wystawiano na salonach prezentujących polską sztukę nowoczesną. W 1937 roku zdobyła nagrodę na Międzynarodowej Wystawie w Paryżu, a rok później miała swoją własną wystawę wzornictwa. Niestety, jej obiecującą karierę przerwał wybuch II wojny światowej. Na dwa lata schroniła się w Lwowie, prowadząc pracownię ceramiki, jednak po powrocie do Warszawy została zatrzymana i zamordowana przez gestapo w 1942 lub 1943 roku. Jej życie i twórczość są dzisiaj pamiętane i doceniane jako ważna część dziedzictwa kulturowego i artystycznego.
fot. Magdalena Penther
Bibliografia:
- Dąbrowska A., Siwińska M., Julia Keilowa. Projektantka art déco, Muzeum Warszawy, Warszawa, 2024.
- A. Kasprzak, Julia Keilowa. Dekoracyjny modernizm [w:] Rzeczy niepospolite. Polscy projektanci XX wieku, red. C. Frejlich, 2+3D, Kraków, 2013.
